Vị ngọt trăm năm khóm Cầu Đúc

HGTV – Trên vùng đất ven sông Cái Lớn, nơi thiên nhiên khắt khe bởi vị phèn chua và đất khô cằn, một loại nông sản đặc hữu đã bén rễ, kiên cường sinh trưởng và trở thành biểu tượng tự hào của người dân Hậu Giang – Khóm Cầu Đúc.

Đặc sản nức tiếng từ vùng đất phèn

Điều gì đã tạo nên hương vị ngọt thanh, độc đáo không thể trộn lẫn của Khóm Cầu Đúc? Ít ai ngờ rằng, chính vùng đất ven sông Cái Lớn này, với thổ nhưỡng nhiều phèn tưởng chừng khắc nghiệt, lại là cái nôi nuôi dưỡng nên loại khóm trứ danh.

Khóm Cầu Đúc, thuộc giống Queen (Nữ Hoàng), nổi bật với những đặc điểm riêng biệt. Trái sở hữu hình dáng thanh nhã, cuống ngắn, lõi nhỏ cùng phần mắt lồi với hố mắt hơi sâu. Bên trong, thịt khóm màu vàng sậm, ít xơ và không quá nhiều nước, mang đến độ giòn tan và vị ngọt đậm đà khi thưởng thức. Một ưu điểm đáng chú ý là giống khóm này có thể bảo quản được độ tươi ngon từ 10 đến 15 ngày mà không bị hư hỏng. Cây khóm trưởng thành có thể cao trên 1 mét, cho trái nặng trung bình từ 1,5 đến 2kg.

Cây khóm bén rễ trên đất Hậu Giang từ khoảng năm 1930, ban đầu được người dân xã Hỏa Tiến nhận thấy tiềm năng nên đã nhân rộng ra trồng dọc bờ sông Cái Lớn. Khi khóm được thu hoạch và buôn bán nhiều hơn, bà con thường mang ra bán tại cây cầu đúc bằng xi măng bắc ngang sông ở địa phương. Dần dần, cây cầu này trở thành điểm tập kết quen thuộc của thương lái từ khắp nơi tìm đến mua khóm. Cái tên “Khóm Cầu Đúc” cũng ra đời từ đó, một cách thật dung dị, gắn liền với địa danh và hoạt động mua bán tấp nập này.

Trải qua gần một thế kỷ, cây khóm Cầu Đúc đã chứng tỏ sức sống mãnh liệt . Nó kiên cường bám trụ và phát triển ngay trên mảnh đất tưởng chừng khắc nghiệt,  đối mặt với khô cằn, thừa phèn và thiếu nước ngọt. Vậy mà, vượt lên tất cả, khóm Cầu Đúc vẫn đều đặn nở hoa, kết trái, mang lại những mùa bội thu, trở thành nguồn sinh kế quan trọng, nuôi dưỡng bao thế hệ. Từ những vạt rẫy khiêm tốn ban đầu, đến nay, diện tích trồng khóm Cầu Đúc toàn tỉnh đã mở rộng lên đến khoảng 3.000 héc ta, khẳng định vị thế kinh tế vững chắc và sự gắn bó bền vững của loại cây này với mảnh đất và con người Hậu Giang.

Trái khóm Cầu Đúc chín vàng óng dưới nắng – đặc sản trứ danh của vùng đất Hỏa Tiến, TP. Vị Thanh, Hậu Giang. Với hình dáng thanh mảnh, mắt nông, thịt giòn ngọt và mùi thơm đặc trưng, khóm Cầu Đúc không chỉ là niềm tự hào nông sản mà còn là biểu tượng văn hóa của miền Tây Nam Bộ.

Vùng đất khóm Cầu Đúc còn ẩn chứa dấu ấn lịch sử văn hóa độc đáo, tiêu biểu là Di tích lịch sử văn hóa Căn cứ Tỉnh ủy Cần Thơ, một địa chỉ đỏ cách mạng mà người dân quen gọi bằng cái tên rất dân dã là di tích Chìa Khóm. Tên gọi này bắt nguồn từ cộng đồng người Hoa từng sinh sống và trồng nhiều khóm tại đây,  trong tiếng Hoa “Chìa nghĩa là ăn” nên “Chìa Khóm” mộc mạc có nghĩa “về đây ăn khóm” một cái tên đơn giản nhưng thể hiện sâu sắc, nét riêng khó hòa lẫn, nơi cây khóm gắn bó mật thiết với lịch sử và đời sống. Chính sự hòa quyện giữa câu chuyện lịch sử hào hùng và vùng chuyên canh khóm độc đáo này đã tạo nên sức hấp dẫn riêng, thúc đẩy tỉnh xây dựng nơi đây thành điểm du lịch cộng đồng, mở ra cơ hội cho du khách tìm hiểu cuộc sống gian nan mà thú vị của người nông dân ngày đêm gắn bó với cây khóm Cầu Đúc.

Du lịch cộng đồng … trải nghiệm đậm đà bản sắc

Hiện nay, xã Hỏa Tiến, thành phố Vị Thanh đang phát triển mô hình du lịch cộng đồng Khóm Cầu Đúc, giúp du khách hòa mình vào cuộc sống miệt vườn: check-in giữa những rẫy khóm chín vàng, tự tay thu hoạch trái, trải nghiệm ẩm thực đồng quê với các món đặc sản từ khóm như: củ hũ khóm xào, gỏi củ hũ, bánh xèo nhân củ hũ, củ hũ hầm giò heo…

Củ hủ khóm – phần đọt non trắng tinh bên trong bụi khóm già – được xem là “báu vật” ẩm thực, quý hiếm và chỉ thu hoạch được khi phá bỏ bụi khóm già. Từ nguyên liệu này, người dân chế biến được hàng chục món ăn dân dã nhưng hấp dẫn, góp phần xác lập kỷ lục Việt Nam năm 2022 với sự kiện trình diễn các món ăn từ khóm nhiều nhất cả nước.

Củ hủ khóm là nguyên liệu quý hiếm để chế biến nhiều món ăn dân dã mà độc đáo, góp phần làm nên thương hiệu ẩm thực vùng sông nước miền Tây.

OCOP và những hướng đi sáng tạo từ lá đến tơ

Những năm gần đây, người dân ở ấp Thạnh Thắng xã Hỏa Tiến xóa trắng hộ nghèo, từ những ruộng khóm Hậu Giang đến những gian bếp nhỏ, củ hủ khóm chinh phục khẩu vị của bất kỳ ai từng nếm thử.  Dân dã, thôn quê nhưng lại trở thành đặc sản, hiện tại có 5 sản phẩm OCOP từ khóm Cầu Đúc như: Dưa củ hủ khóm, rượu khóm, mứt khóm, kẹo khóm, nước màu khóm… trở thành sản phẩm hàng hóa đi khắp nơi ở Đồng bằng sông Cửu Long, đưa hương vị quê nhà đến với người tiêu dùng gần xa, tự hào là sản phẩm OCOP của vùng đất Hậu Giang.

Người dân ở vùng khóm đang mở rộng từ sản xuất, chế biến khóm sang phát triển du lịch. Điểm nhấn là mô hình du lịch cộng đồng Khóm Cầu Đúc tại xã Hỏa Tiến, với 10 thành viên,  hứa hẹn mang đến nhiều trải nghiệm thú vị cho du khách.

Bà Khưu Thu Nguyệt tại Làng Khóm Cầu Đúc phấn khởi chia sẻ: “”Làm nông bao năm, tụi tui quen với chuyện gắn bó với bụi khóm, chăm từng trái cho ngọt, cho giòn. Hồi trước trồng xong rồi chỉ mong bán được giá. Nhưng nay được mấy chú, mấy cô trên tỉnh, thành phố xuống hướng dẫn làm du lịch cộng đồng, tụi tui mừng lắm. Vừa giữ được nghề cha ông, vừa có cơ hội giới thiệu đặc sản quê mình đến du khách gần xa.đó là động lực lớn cho tụi tui tiếp tục giữ gìn và phát triển du lịch cộng đồng ở vùng khóm Cầu Đúc này.”

Một bước tiến mới đầy triển vọng hơn đến từ Hợp tác xã Nông nghiệp Thạnh Tiến ở xã Tân Tiến. Với 39 thành viên canh tác trên 79 hecta, HTX áp dụng thành công quy trình trồng khóm an toàn theo các tiêu chuẩn GlobalGAP hơn hai năm nay, giúp nâng cao chất lượng và giá trị thương phẩm. Hơn thế nữa, HTX đang ấp ủ xây dựng mô hình du lịch sinh thái, trải nghiệm độc đáo.

Ông Trần Văn Bá – Giám đốc HTX Nông nghiệp Thạnh Tiến cho biết, đơn vị đang từng bước hình thành mô hình du lịch sinh thái kết hợp trải nghiệm nông nghiệp ngay trên vùng trồng khóm đặc sản của địa phương. “Chúng tôi đang xây dựng một mô hình du lịch sinh thái độc đáo, trên bờ là vườn khóm, dưới nước là các loại cá đồng đặc trưng để du khách có thể tham quan, câu cá, thưởng thức món ngon dân dã. Ngoài ra, HTX cũng dành riêng một phần đất để bà con, du khách các nơi đến có thể tự tay trồng khóm. Mỗi người khi tham gia sẽ để lại số điện thoại, đến mùa thu hoạch, chúng tôi sẽ chủ động liên hệ để họ quay lại tự tay thu hoạch chính cây khóm mình từng gieo trồng, một trải nghiệm rất đáng nhớ.”

Hướng đến chuỗi trải nghiệm văn hóa – du lịch đặc sắc

Khóm Cầu Đúc – đặc sản nức tiếng của Hậu Giang (ảnh trái); bên dòng Kênh Xáng Xà No lịch sử (ảnh trên phải) và chợ Chồm Hổm Hỏa Tiến nhộn nhịp mỗi sớm mai (ảnh dưới phải) – tất cả tạo nên một hệ sinh thái du lịch nông sản và văn hóa độc đáo, đậm chất miền Tây.

Dòng chảy kết nối những nét đẹp văn hóa miệt vườn này chính là Kênh Xáng Xà No lịch sử. Con kênh huyết mạch được đào từ đầu thế kỷ 20 này là tài sản vô giá của người Hậu Giang, từng là con đường lúa gạo và là nhân chứng cho sự phát triển đưa nông sản từ những vùng đất trù phú như Cầu Đúc đến với các chợ, các trung tâm giao thương. Về mặt du lịch, Kênh Xáng Xà No là một “dòng chảy kể chuyện”, giúp du khách hình dung về lịch sử khai phá, hình thành của vựa nông sản ĐBSCL.

Sự đan xen giữa kênh rạch, ruộng vườn như ở Làng Khóm Cầu Đúc và khu chợ quê như Chợ Chồm Hổm tạo thành một hệ sinh thái văn hóa đặc sắc. Đây chính là tiềm năng lớn cho du lịch trải nghiệm, nơi du khách không những tham quan một điểm mà có thể khám phá cả một chuỗi giá trị, một câu chuyện vùng miền sâu sắc.

Nhưng câu chuyện về cây khóm Cầu Đúc không dừng lại ở trái ngọt hay món ngon. Giờ đây, còn đang mở ra những hướng đi mới đầy sáng tạo và bền vững. Quý vị có tưởng tượng được không, từ những chiếc lá khóm tưởng chừng bỏ đi này, người ta có thể tạo ra sợi tơ khóm để dệt vải?

Thực hiện: Thu Thảo